“De bereidheid om met bestaande bestuurscultuur te breken neemt toe”
Een uitspraak van informateur Tjeenk Willink, na het volgen van het debat over de ministerraad notulen. Mark Rutte zegt dat hij altijd heeft gevonden, dat landsbelang boven het partijbelang gaat en dat hij binnenkort met radicale ideeën voor het omgooien van de bestuurscultuur. ( Avinnash Bhikhie/Yvonne Hofs en Sheila Sitalsing, Volkskrant 1 mei 2021).
Dat zijn hoopvolle uitspraken gericht op verandering en een betere manier van samenleven.Welke bereidheid is bij mij, jou en organisaties waarin we werken ontstaan, om bestaande bestuurspatronen te doorbreken?
Wat zijn de bestaande patronen dan in de huidige cultuur? Waar hebben ze voor gediend en welke willen we achter ons laten? Welke verandering in ons gedrag vraagt dat individueel en collectief? Op basis van welk gedeeld waardensysteem? Hoe werken we aan voortdurende herijking hiervan?
Yuval Noah Harari geeft in zijn boek 21 Lessen voor de 21e eeuw aan hoe in de complexiteit van een mondiale samenleving, wendbaarheid één van de belangrijkste competenties zal zijn. Die is zeker nodig voor het doorbreken van onze bestuurscultuur en het anticiperen op en acteren in de complexiteit van vandaag.
Wanneer alleen Mark Rutte hiervoor zoals hij zegt, binnenkort met radicale ideeën komt en niet tegelijkertijd alle betrokkenen zich laten horen en stem krijgen en nemen, ligt de herhaling van de bestaande bestuurscultuur voor de hand.
Crisis geeft in eerste instantie ontwrichting en verlies van vanzelfsprekendheden. Gevoelens van onzekerheid, verdriet en boosheid. Onze blik vernauwt zich en de overlevingsstand gaat aan. We zoeken naar houvast bij het bekende. Bij wat we ‘normaal’ noemen. De vraag ‘wanneer wordt het weer normaal?’ is het laatste jaar vaak gesteld en gehoord. Het houdt onbewust onze blik op het verleden gericht, op wat hiervoor gebruikelijk was.
In de vraag klinkt ook het verlangen door naar leven en werken in zekere rust. Dat is prettig en geeft een comfortabel gevoel. Individuele en collectieve sociale systemen houden van rust.
Besturen vraagt om vooruitzien en voorzien wanneer het bestaande eindig wordt. Het is dan nodig wendbaar te zijn en opnieuw te kunnen beginnen (lees: een andere beweging in te zetten). Pijn of crisis ervaren is de prikkel die beweging in gang zet en kansen in zich heeft.
Besturen voorbij lineair denken naar circulair denken, biedt een kans om wendbaar en met veerkracht steeds opnieuw te beginnen. Niet breken met bestaande cultuur maar vanuit leiderschap de signalen over wat komt herkennen en erkennen. Daarbij erkenning geven voor het goede wat het de organisatie en/of samenleving heeft gebracht en die patronen ontrafelen die een bestuurscultuur te statisch maken voor de kwesties van nu en de toekomst. Moedig een nieuwe weg ingaan om voorbij belemmerende patronen te komen, door ruimte te creëren voor nieuwe beweging. Leren ‘on the road’ om ons na iedere cyclus te kunnen verheffen, met de vorige fase als dragend verleden. Waar structureel en cyclisch aandacht is voor de uitwisseling tussen stabiliteit en wendbaarheid in sociale systemen.
Marjolein Koopmans (hoogleraar virologie) noemt een virus als covid19 het zelfregulerende vermogen van de natuur.
Het virus vraagt niet of we bereidheid hebben om cultuurpatronen te doorbreken, maar volgt meer de idee van: wie niet horen wil moet voelen. En gevoeld hebben we en doen we nog steeds. In alle sectoren en organisaties zijn grote en kleine kwesties in een complexe context nog zichtbaarder geworden.
Als in overheid en bestuur een cultuur heerst waar wantrouwen voor gaat op vertrouwen, waar ongelijkheid groeit, waar eigen belang voor gaat op gemeenschappelijk belang, waar marktwerking voor gaat op samenleving, waar desinformatie voor gaat op juiste informatie, waar…….., dan is dat meer dan schokkend. Het is een ‘virus’, dat in de onderstroom decennia heeft kunnen groeien en zich heeft vastgezet in alle vezels van onze samenleving. In onze volksvertegenwoordigers en in ons allemaal.
Zijn we ‘wakker’ genoeg geworden en moedig genoeg om bij te dragen aan een andere beweging om voorbij de bestaande belemmerende patronen te komen?
Wat betekent dat in jouw context? Welke signalen vragen om gezien en begrepen te worden? Welke open dialoog over bestaande bestuurscultuur is nodig in jouw organisatie om ‘gezond’ te zijn en dienstbaar te kunnen blijven aan de essentie van uw opdracht? Om tegenkracht te bieden, ook als dat persoonlijke offers vraagt?
Lia Genee, mei 2021